Çağdaş Türkiye Türkçesinde yapım eki görevinde olan +gil+, yaygın olarak “aile” anlamı verir (annemgil). Ünlü ve ünsüz uyumlarına uyum göstermemesi sebebiyle tek şekillidir. Her ne kadar biçim ortaklığı bulunsa da bu ekten farklı olan bir yapım eki daha vardır: +Gİl+. İlkinin aksine bu ek, ses uyumlarına göre değişkenlik gösterir. Günümüzde iki biçimi örneklenebilse de art zamanlı olarak incelendiğinde, Kıpçak Türkçesinde olduğu gibi sayısı dörde çıkan biçimlerine rastlanmaktadır. İşlevi bakımından da +gil+ ekinden tamamen ayrılır. Türkçenin birçok döneminde ortak olarak “belirtilen renge sahip olma ve şekil bildirme” anlamı verir (kırgıl “kırçıl”, dörtgül “dört köşeli”). +gil+’in kökeni için “bir sözcükten geliştiği” yönünde çok sayıda görüş mevcutken +Gİl+’in kökeni ile ilgili herhangi bir bilgiye rastlanmamaktadır. Eklendikleri sözcük köklerinin türü ve bu köklerin anlam özellikleri de birbirinden farklıdır. Eklerin aynı grupta değerlendirilmesini sağlayan “biçim ortaklığı, işlev ortaklığı ve köken ortaklığı” ölçütlerinden yalnızca birinde görülen kısmî ortaklık, belirtilen eklerin aynı kümede değerlendirilmesi için yeterli değildir.
Çalışmalarda yaygın olarak +Gİl+ ekine yer verilmediği görülür. Bunda ekin türetken olmayışı ve kullanım sıklığının az olması etkili olmaktadır. Ancak Göktürkçeden itibaren neredeyse tüm dönemlerde kullanılmış bir ekin, ilerleyen dönemlerde de kullanılacağı öngörülebilir. Ayrıca Türkçeleştirme çalışmalarında +Gİl+ gibi kimi eklere başvurularak bu eklerin işlerlik kazanması sağlanabilir. Kimi çalışmalarda ise iki ekin bir arada değerlendirildiği görülür. Son olarak bizim de katıldığımız üzere, +Gİl+ ekinin farklı bir ek şeklinde değerlendirildiği yaklaşım vardır ki bu yaklaşıma yalnızca bir kaynakta rastlanmıştır. Bu çalışma, öncelikle +Gİl+ biçiminde bir ekin olduğuna dikkat çekmekte, ardından belirtilen eklerin birbirlerinden farklı olduklarını sebepleriyle ortaya koymaktadır.
Anahtar Kelimeler: Yapım eki, biçim, işlev, köken
|
