Dünya var olageldiği süreçten itibaren çeşitli dönemlerde insanlar dünyanın her farklı coğrafyasında yaşamını sürdürmek için çeşitli faaliyetlerde bulunarak hem yaşamlarını faaliyet olarak sürdürmüş hem yaşamsal süreçlerinde sosyal ekonomik iktisadi sahalarda ve bu durumu çeşitli süreçlerde düzenli ve anlamlı bir şekilde gerek kendi insiyatifleri gerek kendi istek ve arzularını gidererek ihtiyaçlarını karşılamak arzusu ile ticaret ve yardımlaşma gayesi ile yaşamsal istek ve arzularını tarihin her döneminde çeşitli aralıklarla gerçekleştirmiştirler. Durum böyle olunca tarihte muhtelif coğrafyalarda tarihsel süreç içinde ticaret faktörü ile hareket eden insanlar olmuş ve bu faaliyetleri çeşitli yollarda kervan ve çeşitli araçlar ile yapmış ve ortaya koymuşlardır. Adı geçen İpek yolu tarihsel süreçte coğrafyalar arası ticari sosyal dini iktisadi bağlantıyı sağlamış ve ticareti geliştirmiş bir yol olarak karşımıza çıkmaktadır. İpek yolu daima canlı ve kullanılır bir yol olmuş ve sürdürebilirlik durumu görülmüştür.23 Eylül 1215 tarihinde doğdu. Cengiz Han’ın en küçük oğlu Tuluy ile Büyük Hatun Sorkaktani’nin ikinci oğludur. Moğol geleneğine göre büyütülmesi için önce Nayman ve ardından Tangut kabilesinden kadın bakıcılara verildi. Çocukluğunda iyi bir eğitim aldı. 1225’te başarılı geçen ilk avından sonra Moğol âdetince dedesi Cengiz Han tarafından parmaklarına et ve yağ sürüldü. Ağabeyi Mengü Kağan zamanında Şan-si ve Honan eyaletlerinin idaresiyle Sung hânedanı hâkimiyetindeki Çin’in zaptıyla görevlendirildi. 1253’te Nan-çan Devleti’ne son verdi. 1259’da Mengü Kağan’ın vefatı üzerine Sung Devleti ile barış yaparak Moğolistan’a döndü ve en küçük kardeşi Arıkboğa ile (Arık Buka) taht mücadelesine girişti. Taraftarlarınca 1260’ta kağan ilân edildikten sonra Gobi çölü yakınlarında yapılan savaşta kardeşi Arıkboğa’yı mağlûp etti (1261).
Kubilay Kağan tahta yerleştikten sonra Moğol İmparatorluğu’nun idarî yapısını yeniden düzenledi. Başşehri, Orhon vadisindeki Karakorum’dan eski Çin başşehri Yen-kin yakınlarında kurduğu Hanbalık (Çin kaynaklarında Ta-tu, bugünkü Pekin) şehrine taşıdı. İran’ın idaresini Hülâgû’nun oğlu Abaka’ya, Cuci ulusunun idaresini Batu Han’ın torunu Mengü Timur’a, Çağatay ulusunun idaresini de Kara Hülâgû’nun oğlu Mübârek Şah’a verdi. Kubilay Kağan, daha sonra Çağatay hânedanından Barak Han’a yarlık verip ülkeyi kendi nâibi sıfatıyla ve Mübârek Şah’la birlikte yönetmesini istedi. Ancak Barak Han mücadeleye girdiği Mübârek Şah’ı mağlûp edip Hucend’i ele geçirdi (Eylül 1266) (EI2 [İng.], I, 1311). Kubilay Kağan taht iddiasıyla ortaya çıkan Ögedey’in torunu Kaydu’yu bozguna uğrattı (1268). Uzun bir mücadelenin ardından 1276’da Sung hânedanına nihayet verip Çin’in yegâne hâkimi durumuna geldi ve Çin tarihinin resmî yirminci sülâlesi olan Yüan hânedanını (1271-1368) kurdu. Doğrudan yahut kendisine tâbi hanlıklar vasıtasıyla doğuda Büyük Okyanus’tan batıda Akdeniz’e ve Doğu Avrupa’ya kadar uzanan geniş bir imparatorlukta hüküm sürdü.
Tarihte Çin’in tamamına hükmeden ilk yabancı hükümdar olan Kubilay Kağan, Moğol İmparatorluğu’nu daha da genişletmek için pek çok sefer düzenledi. 1277-1287 yıllarında Birmanya’ya (Myanmar) yapılan dört sefer başarıyla neticelendi ve Pagan Krallığı yıkıldı. Hint Okyanusu’ndaki bazı adalar hâkimiyet altına alındı. Ancak Kasım 1274’te yaklaşık 900 gemi ve 15.000 askerle başlatılan Japonya’yı istilâ teşebbüsü 1285’te başarısızlıkla sonuçlandı. Çinhindi’ne karşı 1280 ve Cava’ya karşı 1292 yılında gerçekleşen askerî harekâtlarda da ciddi bir başarı elde edilemedi.
Kubilay Kağan saltanatı boyunca ilim, kültür, sanat ve edebiyatı himaye etti. Hanbalık’ta iki rasathâne inşa ettirdi. Tibetli lama Passe-pa’nın icat ettiği dört köşe bir yazıyı Moğolca’ya uygulattı. Her ne kadar kendisi Budizm’i kabul ederek bu dini yaymaya çalıştıysa da diğer dinlere karşı müsamahalı davrandı, ancak İslâmiyet’e şiddetle karşı çıktı. İdarî, malî ve ziraî alanlarda pek çok yeni düzenlemede bulundu. XIII. yüzyılın başlarında kurularak dünya tarihini derinden etkileyen Moğol İmparatorluğu zamanındaki İpek Yolu en parlak ve işlevli dönemini yaşamıştır.
Bu çalışmanın temel gayesi İpek yolunun tarihsel süreçte aktif olarak rol oynamasını ve ne tür faaliyetlerde bulunmuş olduğunu ayrıca 13.yüzyılda ortaya çıkan Moğol imparatorluğunun dünyada egemen olması ile bu ticaret yolunun sürdürülebilirlik ve işlevselliği hakkında durumu ortaya koymak ve egemen devletin İpek Yolu üzerine katkılarını ve zararlarını analiz ederek objektif olarak ortaya koyulmasını sağlamaktır.
Anahtar Kelimeler: İpek yolu, Moğollar, Kubilay Kağan, Pax Mongolıca
|
